Radioterapia stanowi jedną z podstawowych metod leczenia nowotworów. Jest powszechnie stosowana zarówno jako leczenie radykalne, jak i paliatywne. W przeciwieństwie do terapii ogólnoustrojowych, takich jak chemioterapia, radioterapia działa miejscowo, koncentrując swoje działanie bezpośrednio na komórkach guza. Metoda ta wykorzystuje promieniowanie jonizujące do niszczenia DNA w komórkach nowotworowych, co uniemożliwia im dalsze namnażanie.
Współczesna radioterapia bazuje na zaawansowanych technologiach, które umożliwiają precyzyjne ustalenie lokalizacji zmiany chorobowej oraz minimalizację uszkodzeń tkanek zdrowych. Dostosowanie odpowiedniej dawki promieniowania indywidualnie do pacjenta wpływa na zwiększenie skuteczności leczenia oraz ograniczenie działań niepożądanych. Przed rozpoczęciem terapii wykonywane są dokładne badania obrazowe, które służą do zaplanowania tzw. planu leczenia radioterapeutycznego.
Czym jest radioterapia?
Radioterapia to metoda leczenia, która wykorzystuje działanie promieniowania jonizującego w celu uszkodzenia materiału genetycznego komórek nowotworowych. W efekcie uniemożliwia to ich dalszy podział i prowadzi do obumierania zmienionych komórek. W zależności od potrzeb klinicznych pacjenta, radioterapia może być stosowana samodzielnie lub jako element leczenia skojarzonego z chirurgią i chemioterapią.
Leczenie promieniowaniem może być przeprowadzane w trybie ambulatoryjnym lub szpitalnym, a cały proces jest nadzorowany przez zespół specjalistów, w skład którego wchodzą radioonkolodzy, fizycy medyczni i technicy elektroradiologii. Skoncentrowanie wiązki promieniowania na konkretny obszar minimalizuje uszkodzenia w sąsiednich zdrowych tkankach, pozwalając osiągnąć większą precyzję działania.
Główne cele stosowania radioterapii obejmują:
-
całkowite zniszczenie guza (radioterapia radykalna),
-
zmniejszenie objętości nowotworu przed operacją,
-
zniszczenie pozostałości nowotworowych po zabiegu chirurgicznym,
-
łagodzenie objawów w przypadkach zaawansowanej choroby nowotworowej (radioterapia paliatywna).
Jak działa radioterapia na komórki nowotworowe?
Mechanizmem działania radioterapii jest uszkadzanie nici kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA) w komórkach nowotworowych przez działanie promieniowania. Proces ten prowadzi do zahamowania replikacji DNA i apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórkowej. Nowotwory z reguły są mniej zdolne do naprawiania uszkodzeń DNA niż zdrowe komórki, co sprawia, że są bardziej wrażliwe na promieniowanie.
Skuteczność radioterapii zależy od wielu czynników, w tym rodzaju nowotworu, jego lokalizacji, wielkości oraz tzw. frakcjonowania dawki, czyli podziału całkowitej dawki promieniowania na mniejsze porcje podawane codziennie przez określony czas leczenia. Optymalizacja tych parametrów pozwala zmaksymalizować efekt terapeutyczny i zminimalizować skutki uboczne.
W wyniku promieniowania dochodzi również do zmian w mikrośrodowisku guza, takich jak uszkodzenia naczyń krwionośnych czy zaburzenia metabolizmu komórkowego. Część komórek umiera podczas naświetlań, inne natomiast zatrzymują się w cyklu komórkowym i tracą zdolność do dalszego rozmnażania, co skutkuje regresją guza.
Rodzaje radioterapii stosowane w leczeniu
W zależności od lokalizacji guza i potrzeb terapeutycznych wyróżnia się kilka rodzajów radioterapii. Najczęściej stosowaną formą jest radioterapia z pól zewnętrznych (teleterapia), polegająca na napromienianiu obszaru nowotworu z zewnętrznego źródła. Technologia ta pozwala na precyzyjne dostarczenie energii do wnętrza ciała bez konieczności operacyjnego ingerowania w organizm pacjenta.
Alternatywą dla teleterapii jest brachyterapia, czyli forma radioterapii kontaktowej polegająca na umieszczeniu źródła promieniowania bezpośrednio w obrębie guza lub w jego bliskim sąsiedztwie. Ta metoda stosowana jest m.in. przy leczeniu niektórych nowotworów ginekologicznych, prostaty czy jamy ustnej. Dzięki ograniczeniu zasięgu promieniowania do ściśle określonego obszaru, brachyterapia zmniejsza ryzyko uszkodzenia tkanek zdrowych.
Popularne techniki wykorzystywane w nowoczesnej radioterapii:
-
IMRT (radioterapia modulowana intensywnością wiązki),
-
IGRT (radioterapia z obrazowaniem w czasie rzeczywistym),
-
SRT i SBRT (stereotaktyczne metody napromieniania),
-
radioterapia protonowa.
Kiedy wskazana jest radioterapia?
Radioterapia jest zalecana w leczeniu wielu typów nowotworów, w tym nowotworów głowy i szyi, płuc, piersi, prostaty, mózgu oraz skóry. W niektórych przypadkach może stanowić samodzielną metodę leczenia, jednak najczęściej jest elementem tzw. terapii skojarzonej, gdzie łączona jest z chirurgią lub leczeniem farmakologicznym.
Wskazania do radioterapii ustalane są indywidualnie, po dokładnej analizie historii choroby, wyników badań obrazowych i ogólnego stanu pacjenta. Mimo że najbardziej skuteczna jest w leczeniu guzów zlokalizowanych miejscowo, może również odgrywać ważną rolę w leczeniu przerzutów oraz w terapii paliatywnej, zmniejszając dolegliwości bólowe i poprawiając komfort życia.
Radioterapię najczęściej stosuje się w przypadkach:
-
guzów o ograniczonym zasięgu miejscowym, które nie kwalifikują się do operacji,
-
nowotworów wymagających leczenia przedoperacyjnego lub pooperacyjnego,
-
przerzutów do kości lub mózgu, powodujących ból lub inne objawy neurologiczne,
-
nowotworów nieoperacyjnych, w tym zaawansowanych przypadków nowotworów płuc czy mózgu.
Możliwe skutki uboczne i przeciwwskazania do radioterapii
Radioterapia, jak każda metoda leczenia, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Ich nasilenie zależy od dawki promieniowania, miejsca napromieniania oraz ogólnej kondycji pacjenta. Zazwyczaj objawy te są przemijające i możliwe do kontrolowania farmakologicznie lub metodami wspomagającymi.
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane obejmują:
-
zmęczenie oraz ogólne osłabienie organizmu,
-
podrażnienia skóry w miejscu napromieniania,
-
problemy z układem pokarmowym (nudności, wymioty, biegunki),
-
trudności z przełykaniem lub owrzodzenia jamy ustnej (w zależności od lokalizacji guza).
Przeciwwskazania do radioterapii mają najczęściej charakter względny. Należą do nich między innymi stany zapalne w obrębie planowanego obszaru napromieniania, ciąża, wcześniejsze intensywne naświetlanie tego samego obszaru oraz obecność niewydolności narządowej. Decyzję o zastosowaniu terapii podejmuje lekarz w oparciu o ocenę ryzyka i potencjalnych korzyści.
Ze względu na zaawansowane technologie i coraz lepsze planowanie terapii, współczesna radioterapia jest metodą bezpieczną i coraz lepiej tolerowaną przez pacjentów. Stale prowadzone badania kliniczne pozwalają na dalsze udoskonalanie tej metody oraz zwiększanie jej skuteczności.
Artykuł powstał przy współpracy z malgorzata-kraszkiewicz.pl.
Powyższe informacje należy traktować jedynie jako informacyjno – edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą zastąpić bezpośredniego kontaktu z lekarzem i nie powinny być uznawane za profesjonalną poradę.
